MAGDALENA ŻYŁKA - ZESTAW ĆWICZEŃ ROZWIJAJĄCYCH ORIENTACJĘ W PRZESTRZENI

         Zrozumienie pojęcia kierunku, umiejętność nazywania i poruszania się w określonych kierunkach, a także znajomość schematu własnego ciała stanowi podstawę nabywania umiejętności pisania liter.

W początkowym okresie dziecko rozróżnia kierunki tylko i wyłącznie w odniesieniu do swojego ciała, a zatem ćwiczenia i zabawy początkowo dotyczą dużych wymachów rąk równocześnie, bądź prawej i lewej ręki, jak również prawej i lewej nogi. Z ruchów kończyn dziecko czerpie informacje o kierunkach w otaczającej je przestrzeni.

Jeśli chodzi o orientację w schemacie własnego ciała, to przede wszystkim w początkowym etapie bodźce czuciowe pozwalają uświadomić sobie istnienie własnego ciała i różnych jego części.

Małe dzieci będące w początkowych okresie wieku przedszkolnego pojmują kierunki tylko i wyłącznie w stosunku do położenia własnego ciała, dlatego nauczyciel stojący naprzeciw dziecka i pokazujący swoja prawą rękę dla dziecka w efekcie będzie pokazywał lewą rękę, bo ono z tej właśnie strony tą rękę widzi.

Na tym etapie dziecko również nie widzi związków między przedmiotami wobec siebie nawzajem. Widać to wyraźnie w rysunkach dzieci, gdzie wszystkie jego elementy są w różnych kierunkach w zależności od pozycji dziecka. To samo dotyczy zabawy klockami, gdzie poszczególne budowle nie maja ze sobą żadnego związku. Jest to tak zwany okres „przestrzeni subiektywnej”.

         Drugim etapem rozwoju orientacji przestrzennej jest okres gdzie dzieci powoli zaczynają dostrzegać wzajemne zależności między przedmiotami.

W rysunkach wygląda to jakby przedmioty umieszczone były w jednym rzędzie.

Dopiero jednak w kolejnej fazie rozwoju zaczynają rozumieć co to głębia, przeciwstawność, równoległość i związane z tym określenia za przed, pod, z tyłu, przodu, dalej itp.

Poznawanie przestrzeni przez dziecko powinno się zatem rozpoczynać przez ruch, a następnie dopiero i to stopniowo za pomocą wzroku – najpierw zatem uczymy poprzez ruch poznawania schematu własnego ciała a dopiero następnie synchronizujemy ruchy z oceną i pod kontrolą oczu.

Przedszkole to miejsce, gdzie dziecko uczy się i pracuje przede wszystkim nad wyrobieniem sprawności ruchowej całego ciała. Szczególne znaczenie maja tu różnego rodzaju zabawy, gry i ćwiczenia równowagi.

1.Ćwiczenia równowagi, /przejście przez ograniczoną wąską powierzchnię/, w których to dziecko najmocniej odczuwa poszczególne części swojego ciała np.:

-rysowanie linii kredą na chodniku i chodzenie wewnątrz

-chodzenie między wyznaczonymi drogę sznurkami, wstążkami itp.

-chodzenie po murku, ławeczce, linie położonej na ziemi

2.Ćwiczenia służące poznawaniu schematu własnego ciała, kształtujące tułów  /skłony i skręty/ - pozwalają wyrabiać ogólną gibkość i elastyczność dużych ruchów tułowia i barków, uczą rozpoznawać i odróżniać różne części ciała:

         -dzieci łapią poszczególne części ciała innego dziecka wskazane przez  nauczyciela

         -wskazują i dotykają własnych części ciała np. palcem do nosa, łokciem do kolana, stopą do kolana, uchem do kolana itp.

         -naśladują rękami wahadło, ruchy wskazówek zegara, drzewa na wietrze itp.

         -kręcą rękami koła w przód i w tył, naśladują lokomotywę – kręcenie rękami kół naprzemiennie,

         -zabawa w zbieranie kwiatów, grzybów itp. oraz wkładanie ich do kosza

         -zabawy w poszukiwanie części ciała np. prawa ręka szuka lewej, dotykając poszczególnych części ciała

3.Ćwiczenia służące lateralizacji to przede wszystkim chody na wprost połączone ze skrętami w lewo i prawo na sygnał nauczyciela /słuchowe dla młodszych dzieci, a wzrokowe dla starszych, chody kombinowane /linia zygzakowata, chodzenie w ślimaka, bieg slalomem, chodzenie w ósemkę, chodzenie tyłem po prostej i zygzakiem. Z 5, 6-cio latkami po przećwiczeniu tych chodów można je skomplikować prze zamykanie oczu.

         -chodzenie lub bieganie w dowolnych kierunkach a na sygnał zatrzymanie

         -zabawa w „nitko, nitko hej niteczko i slalom pomiędzy wyznaczonym przedmiotami

         -chodzenie według schematu wyznaczonego przez nauczyciela np. trzy kroki w przód, dwa w tył jeden w prawo i trzy w lewo

         -przejście po narysowanej biegnącej w różnych kierunkach linii

         -zwijanie się w ślimaczka dzieci, które trzymają się za ręce

4.Ćwiczeniom orientacji w kierunkach służą również zabawy związane z percepcją słuchową /skąd pochodzi głos?, w chowanego, gdzie jaki ptak śpiewa/

         -słuchanie dźwięków dochodzących z różnych stron i odgadywanie gdzie i co to za dźwięk?

         -wysłuchiwanie z zamkniętymi oczami i odgadywanie rodzaju i kierunku odgłosów

         -zabawa w zimno-ciepło

         -zabawa w odgadywanie dźwięków wydawanych przez dzieci w różnych częściach sali i pokazanie skąd dochodzi dźwięk – dzieci naśladują np. kury, krowy, koty itp.

5.Ćwiczenia sprawności ręki lewej i prawej /manipulacja, zajęcia plastyczno-konstrukcyjne, czynności samoobsługowe, prace ręczne o charakterze użytkowym. Ma to podstawowe znaczenie dla wyrobienia zręczności, precyzji i celowości ruchów.

         -wszelkiego rodzaju zabawy klockami, plasteliną. Orgiami, wyszywanie, haftowanie, przewlekanie sznurków przez otworki, wycinanki, wydzieranki itp.

         -malowanie farbami za pomocą pędzla, rąk, wacików

         -rysowanie kredkami, wypełnianie kolorem obrazków

         -rysowanie szlaczków za wzorem      

6.Ćwiczenia stwarzające bogaty wybór kombinacji ruchowych /toczenie, rzucanie i chwytanie piłek, obręczy, woreczków. Ćwiczenia dotyczą zarówno rzucania do góry, jak i do przodu.  4-ro latki dodatkowo rzucają piłką o podłoże, przerzucają przez przeszkody, rzucają do celu.

6-cio latki dodatkowo trenują chwyt podczas łapania jedną ręką. Wprowadzamy również rzucanie i chwytanie podczas chodu lub biegu, klaskanie w przerwie, żonglowanie, podbijanie balonika jedną ręką i podążanie za nim, wypuszczanie piłeczki tenisowej i łapanie jej w locie.

         -toczenie piłeczek po podłodze ręką, patyczkiem

         -rzucanie piłeczek itp. do góry i łapanie, do innych dzieci naprzeciwi obok

         -kozłowanie piłką dużą,

         -odbijanie piłeczki malej i łapanie jej

Oczywiście wszystkie te propozycje zabaw można i trzeba wpleść w scenariusz zajęć na dany dzień, dostosować do możliwości i umiejętności dzieci oraz tematyki aktualnych zajęć. Można je też modyfikować i na ich bazie tworzyć następne, zbliżone, albo ćwiczące tą samą sprawność.

Wszystko to w dużej mierze zależy od inwencji i umiejętności nauczyciela, który musi cechować się olbrzymią wiedzą, ale i pomysłowością i talentem pedagogicznym.

Ćwiczenia opracowano na podstawie pozycji Marii Dmochowskiej

„Zanim dziecko zacznie pisać”

Magdalena Żyłka

Nauczyciel mianowany,

Z.S.S. nr 3 w Chorzowie