Bezpieczeństwo w sieci. Internet pomaga i szkodzi.

            Powszechność komputera (w tym smartfonów) oraz łatwy dostęp do Internetu bardzo usprawnia oraz upraszcza codzienne funkcjonowanie prawie każdego współczesnego człowieka. Poprzez sieć wykonuje się wiele czynności zawodowych, można też uregulować płatności, dokonać zakupów, podjąć interakcje z innymi. Uczniowie zaś w szczególności poszukują interesujących ich wiadomości, poszerzają wiedzę, obecnie uczą się przez Internet, rozwijają zainteresowania, rozmawiają ze znajomymi, nawiązują zupełnie nowe kontakty, czy też poprzez tę formę aktywności szukają odprężenia, rozrywki, wypełnienia czasu wolnego.

            Internet otwiera przed użytkownikami ogromne możliwości, ale też niestety równolegle niesie ze sobą poważne zagrożenia. Narażeni na nie są wszyscy użytkownicy, jednak szczególnie niebezpieczne mogą okazać się one dla osobowości młodych, rozwijających się. Oprócz zagrożeń związanych z cyberprzemocą, nękaniem, nieodpowiednimi treściami, niewłaściwymi znajomościami czy łamaniem prawa (piractwo i świadome pobieranie kopii programów, gier, filmów, muzyki) wcale nierzadko młodzież, a także nawet młodsze dzieci poprzez stałe użytkowanie komputera i Internetu narażone są na brzemienne w skutkach cyberuzależnienie. Psychoterapeuci alarmują, gdyż problem ten z roku na rok dotyka coraz większą rzeszę nieletnich internautów.

Jako ciekawostkę warto dodać, że Chiny są pierwszym państwem, które uznało uzależnienie od internetu za zaburzenie kliniczne i najpoważniejsze zagrożenie dla populacji nastolatków.

Istota uzależnienia od komputera i Internetu

            Dziecko uzależnione od komputera i Internetu, kiedy tylko może zasiada przed monitorem. Najczęściej taka osoba cały swój wolny czas spędza w sieci, obserwuje, co się tam dzieje, rozmawia z innym użytkownikiem lub użytkownikami, pisze, uczestniczy w grach, ogląda filmy, niekiedy dla przykładu mówi, że chce sprawdzić tylko mail, a nie może oderwać się od komputera przez kilka godzin. Z czasem potrzeba korzystania z komputera oraz surfowania po Internecie przeradza się w nawyk i przestaje mieć znaczenie, czy przebywa się w sieci, gra, słucha muzyki, czy też robi coś innego, ważne jest aby komputer był włączony, a dziecko mogło bez przeszkód zatapiać się w nim.

            Charakterystyczne jest rozdrażnienie, kiedy trzeba zająć się koniecznymi, codziennymi powinnościami lub z jakiś względów nie można swobodnie oddać się ulubionej czynności. Uzależnione dziecko z wielką niechęcią odrywa się od komputera, smartfona lub tabletu, niekiedy potrafi w tym momencie być aroganckie, a nawet agresywne wobec osób, które mu przeszkadzają.

            Trzeba wiedzieć, że dla dziecka uzależnionego świat realny spada na odległy plan, dla takiej osoby ponadto, w pewnym sensie czas się zatrzymał i nawet w nocy potrafi ona nie rozstawać się z wirtualną rzeczywistością. W skrajnych przypadkach zniewolone dziecko nie potrafi funkcjonować poza przestrzenią, którą oferuje mu Internet, pogrąża się w fikcyjnej rzeczywistości. Najbardziej niebezpieczne jest jednak to, że jeśli proces nie zostanie w porę przerwany, pojawiają się zarówno niepokojące zmiany w zachowaniu kształtującego się człowieka, ale także poważnie narażone jest jego zdrowie psychiczne.

Przyczyny sprzyjające uzależnieniu:

• łatwość dostępu (dzieci mogą korzystać z komputera oraz Internetu w domu, w szkole, u znajomych lub niemalże wszędzie choćby poprzez telefon komórkowy),
• przyzwolenie dorosłych na wielogodzinne spędzanie czasu przed komputerem (opiekunowie niejednokrotnie czują się wówczas zwolnieni ze swych obowiązków wobec dzieci, bywają zadowoleni, że ich podopieczni „bezpiecznie” i w zasięgu ich wzroku spędzają popołudnia oraz wieczory),
• zaniedbania opiekuńczo-wychowawcze rodziców, pozostawianie dzieciom za dużej swobody oraz na co dzień brak kontroli i właściwej organizacji czasu wolnego swoich pociech.

Co powinno zaniepokoić

            Nadużywanie, przecenianie komputera, tabletu lub smartfona jako narzędzi oraz niekontrolowana, wielogodzinna aktywność dziecka przed ekranem niewątpliwie jest prostą drogą do uzależnienia. Niepokój dorosłych powinny wzbudzić przede wszystkim:

• spędzanie przez młodego człowieka każdej wolnej chwili w Internecie,
•  zamykanie się dziecka w swoim pokoju,
• osłabienie więzi rodzinnych (konflikty, niechęć w stosunku do rodziców, drażliwość, podenerwowanie, kłótliwość),
• obojętność oraz uchylanie się od obowiązków domowych, szkolnych oraz innych którymi dotychczas dziecko się zajmowało,
• zaniedbanie lub zerwanie dotychczasowych relacji z koleżankami lub kolegami,
• funkcjonowanie w odrealnionym, wirtualnym świecie (przestaje mieć znaczenie to, co dawniej było dla dziecka istotne w realnej rzeczywistości),
• rezygnacja z alternatywnych form wypoczynku lub spędzania czasu wolnego (np. spotkań z przyjaciółmi, uprawiania sportu, zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych),
• pojawienie się nowych, niepokojących zachowań, które mogą być związane ze szkodliwymi oddziaływaniami w Internecie (agresywnymi grami, filmami, przemocą, nagabywaniem itp.),
• napięcie nerwowe występujące w przypadku braku możliwości dostępu do komputera i sieci,
• próby ograniczenia czasu spędzanego przed komputerem kończące się niepowodzeniem,
• zaburzenia sfery emocjonalnej (mogą one być związane z przeciążeniem informacyjnym oraz ze zmianą trybu życia, wielogodzinną w tym też nocną aktywnością przed komputerem),
• objawy fizjologiczne (zaczerwienienie i bóle oczu, pogorszenie wzroku, dolegliwości pleców, przedramion, ramion, dłoni, głowy, senność).

Skutki uzależnienia od komputera i Internetu

            Uzależnienie może doprowadzić do wielu dolegliwości, a nawet chorób, zaburza ono ponadto funkcjonowanie dziecka, a przede wszystkim bardzo niekorzystnie wpływa na nieukształtowaną jeszcze psychikę oraz osobowość młodego człowieka. Do najbardziej charakterystycznych skutków uzależnienia od elektroniki i Internetu można zaliczyć:

• niskie poczucie własnej wartości (ukształtowane m.in. wskutek ciągłej dezaprobaty ze strony innych),
• obojętność lub wrogość w relacjach rodzinnych, unikanie kontaktów z domownikami (zabierają oni cenny czas, który można spędzić ze smartfonem lub przed komputerem, poza tym dziecko nie przyjmuje do wiadomości, że jest uzależnione, twierdzi iż jest bezpodstawnie o to oskarżane),
• zanik kontaktów z rówieśnikami w wyniku izolacji od nich oraz nieumiejętności nawiązywania nowych relacji,
• utrata dotychczasowych zainteresowań,
• zmiany zachowania nasilone szczególnie mocno w sytuacji kontaktów z cyberprzemocą, materiałami pornograficznymi itp. (apatia, depresje, rozdrażnienie, zniechęcenie, pobudzenie, przemoc fizyczna, werbalna, brak wrażliwości na to, co odczuwają inni),
• osłabienie siły woli oraz motywacji do podejmowania jakiegokolwiek wysiłku niezwiązanego z działaniami na smartfonie lub komputerze,
• nieradzenie sobie z lękiem, złością, nudą, smutkiem, samotnością oraz innymi trudnymi emocjami,
• spadek sprawności psychicznej (przemęczenie, rozkojarzenie, trudności z koncentracją uwagi na wszystkim, co nie jest związane z aktywnością w cyberprzestrzeni),
• problemy w szkole (w kontaktach z innymi, ale też z nauką – zaniedbywanie obowiązków, pogorszenie ocen, brak promocji do następnej klasy),
• zaburzenia rytmu dobowego (dziecko nie dosypia w nocy),
• zaniedbania higieniczne oraz żywieniowe (osoba uzależniona nie ma czasu, by w sposób szczególny tym się zajmować),
• choroby somatyczne.

DZIECKO W INTERNECIE - ZASADY OGÓLNE

• Dzieci zawsze powinny korzystać z komputera pod czujnym okiem dorosłych. Czas spędzony w sieci powinien być co najwyżej pewną odmianą, przerywnikiem w codziennej aktywności i spontanicznej zabawie. W żadnym wypadku bez względu na wiek kontakty z siecią nie mogą zastąpić bezpośredniej, pogłębionej relacji z najbliższymi i rówieśnikami.
• Zanim udostępnisz dziecku komputer, tablet lub smartfon starannie dobieraj programy. Pamiętaj tym, że wiele stron internetowych w ogóle nie jest przeznaczonych dla dzieci.
• Aplikacje, programy i treści, z których korzysta dziecko, powinny być nie tylko bezpieczne, ale też dostosowane do wieku, możliwości zrozumienia, absorbujące na tyle, by dziecko chciało od­stąpić od oglądania w odpowiednim momencie (przerywanie np. w trakcie długiej gry nie będzie łatwe).
• Określ, w jakie dni i ile czasu Twoje dzieci mogą spędzać przed komputerem – dzieci w młodszym wieku szkolnym max. 30-60 minut dziennie, starsze max. do 1,5-2 godzin dziennie.
• Często otwarcie rozmawiaj z córką lub synem. Zachęcaj, by dzielili się z Tobą tym, co napotykają w Internecie. Interesuj się, jakie portale odwiedzają, z których gier korzystają. Zachęcaj do zainteresowania się tymi najbardziej wartościowymi. Bądź zawsze na bieżąco. Groźnie zrobi się wtedy, gdy nie będziesz wiedzieć, jakie strony Twoje pociechy przeglądają lub w jakie gry są zaangażowane.
• Pamiętaj też o tym, że popularny Facebook ma ograniczenia wiekowe, konto mogą założyć na nim dopiero osoby, które ukończyły 13 lat. Obowiązkowo porusz kwestię zagrożeń.
• Wytłumacz, dlaczego dziecko nie powinno na stronach internetowych podawać swoich danych, a szczególnie adresu, numeru telefonu, gdzie chodzi do szkoły, czym zajmują się rodzice.
• Uczul, że w internecie obowiązują takie same zasady poprawnej komunikacji, jak w świecie realnym. Nie wolno kpić z nikogo, obrażać czy w jakikolwiek sposób nękać innych użytkow­ników. Porozmawiaj o kwestiach związanych z zamieszczaniem fotografii i filmów. Najlepiej wypracuj regułę, by dziecko uzgadniało publikację materiałów prywatnych z Tobą, a także z osobami, które są bohaterami owych publikacji.
• Uświadom, że należy krytycznie podchodzić do treści publikowanych w sieci. Nie wszystkie informacje znajdujące się w internecie to całkowita prawda. I chodzi tu zarówno o osoby, które są jego użytkownikami, jak i też materiały, których dzieci szukają, by rozszerzyć swoją wiedzę szkol­ną. Przy odrabianiu lekcji nie warto pomijać wiarygodnej literatury, encyklopedii, słowników etc.
• Rozmawiaj o niebezpieczeństwach związanych z nawiązywaniem nowych znajomości w Internecie.
• Dziecko musi wiedzieć także, że jeżeli jakaś nieznajoma osoba z sieci zaproponuje mu spo­tkanie, natychmiast powinno powiedzieć o tym rodzicom. W żadnym wypadku nie wolno mu iść samemu na spotkanie.
• Nie unikaj tematu cyberprzemocy. Ostrzeż przed ludźmi, którzy robią lub mogą chcieć zrobić krzywdę. Jeśli dziecko natrafiło na podejrzanego rozmówcę, zrób print screeny rozmowy i zgłoś sprawę na policję.
• Zadbaj, by dziecko zabezpieczyło dostępność i hasła. Uświadom, że wszystkich swoich internetowych haseł w żadnym wypadku nie może zdradzić nikomu. Pomóż dziecku zrozumieć, że internet to nie wirtualne, ale realne zagrożenie, które może na siebie ściągnąć.
• Używaj narzędzi do kontroli rodzicielskiej. Mogą one być stosowane z poziomu przeglądarki internetowej lub oprogramowania antywirusowego.
• W systemie Windows załóż nowe konto dla swojego dziecka. To pierwszy krok, aby aktywnie kontrolować jego obecność w Internecie. Rola administratora powinna być zawsze po stronie dorosłego.
• Aktualizuj oprogramowanie antywirusowe oraz narzędzia kontroli rodzicielskiej.
• Monitoruj historię przeglądanych przez dziecko stron.
• Upewnij się, że nieużywana kamera internetowa jest odłączona lub zasłonięta.
• Zgłoś na www.dyzurnet.pl jeśli zauważysz, że dziecko trafiło na stronę, której treści uznajesz za nielegalne (np. namawianie do stosowania przemocy albo popełnienia innego przestępstwa).
• Wyznacz jeden dzień w tygodniu na tzw. cyfrowy detoks - umów się z rodziną, że wówczas nie tylko dzieci, ale wszyscy jej członkowie wyłączają smartfony, tablety i komputery, a najlepiej całkowicie usuwają je z pola widzenia.
• l Określ strefy w domu bez elektroniki, np.: kuchnia, jadalnia, łazienka.
• l Zadbaj, by dziecko zasypiało bez sprzętu elektronicznego przy łóżku (by nic nie prowokowało go
• do aktywności, ale też ze względu na promieniowanie i wybijający sygnał dźwiękowy, gdy przychodzą wiadomości), warto umówić się, że wszyscy domownicy na wieczór odkładają np. swoje smartfony zawsze w jedno, przeznaczone do tego celu miejsce.
• Pamiętaj, że dostęp do urządzeń typu telefon komórkowy, tablet czy komputer, nie może być ani karą ani nagrodą - podnosi to bowiem wartość tego typu urządzeń oraz ich atrakcyjność w oczach dzieci.
• W ciągu dnia uwzględniaj inne atrakcyjne możliwości spędzania czasu wolnego. Zachęcaj do spontanicznej zabawy, czytania książek, aktywności na powietrzu. Nie zapominaj o zaletach wspólnych, rodzinnych rozmów, gier planszowych, spacerów, wyjazdów.

Psycholog Szkolny mgr Grażyna Pikuła

Pedagog Szkolny mgr Gabriela Ludwikowska

Literatura:

https://epedagogika.pl